Δευτέρα 19 Ιανουαρίου 2015

Τήνος: Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική (Γενικές Αρχιτεκτονικές αρχές)

Η Χώρα της Τήνου

Η παραδοσιακή Αρχιτεκτονική της Τήνου αποτελεί μια ξεχωριστή και μοναδική ενότητα παραδοσιακής κατοικίας στο Αιγαίο, επηρεαζόμενη από το μικροπεριβάλλον και το ιστορικό της υπόβαθρο. Το κλίμα, το έδαφος και τα δομικά υλικά, η ασχολία των κατοίκων, τα ήθη και τα έθιμα, αποτελούν τους παράγοντες που συντέλεσαν στον τρόπο οικοδόμηση του νησιού, από τα αρχαία ακόμα χρόνια.

Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται εκείνη που έχει επικρατήσει σ’ ένα τόπο και που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και ισότιμο τμήμα της ιστορίας και της εξέλιξης του. Κινείται παράλληλα με την οικονομία και την κοινωνία, αντικατοπτρίζοντας και αναβιώνοντας τον τρόπο ζωής, τα ήθη και τα έθιμα ενός λαού. 

Η μελέτη της παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Τήνου είναι σημαντική, τόσο για τη διάσωση της τυπολογίας της παραδοσιακής κατοικίας και των οικιστικών συνόλων, όσο και για τη γνώση και κατανόηση της παράλληλης και αδιαίρετης πορείας της ιστορίας και της κοινωνίας. Αποτέλεσε και αποτελεί πεδίο θαυμασμού και επιστημονικής έρευνας, διότι σε κάθε σημείο της κρύβονται θησαυροί γνώσεων και πολιτισμού, μεταφέρονται μηνύματα και πληροφορίες ανά τους αιώνες.



Γενικές Αρχιτεκτονικές αρχές. 

Όταν το 1715 οι Βενετοί έφυγαν από την Τήνο, καταστρέφοντας το κάστρο του Εξωμβούργου, λόγω των όρων της συμφωνίας παράδοσης του νησιού στους Τούρκους, οι κάτοικοί του κατέβηκαν στο λιμάνι και προσαρμόστηκαν στις νέες συνθήκες ζωής. Τα νέα σπίτια χτίζονταν από Τηνιακούς μαστόρους διατηρώντας ατόφιο τον παραδοσιακό αρχιτεκτονικό ρυθμό του, χρησιμοποιώντας τα ίδια υλικά και την ίδια μέθοδο. Ανάλογα με την κοινωνική κατάσταση του ιδιοκτήτη, χαρακτηρίζονται ως λαϊκά, νοικοκυρόσπιτα και αρχοντικά. Η διάκριση στηρίζεται στο μέγεθος, στη πολλαπλότητα των χώρων, στον εξωτερικό και εσωτερικό εξοπλισμό και διάκοσμο. 
Κτίριο στη Χώρα της Τήνου. 
Στον εξώστη τοξοστοιχίες Βενετσιάνικου ρυθμού.

Αρχιτεκτονικές επιδράσεις από τη Ενετική παραμονή αιώνων δεν κληρονομήθηκαν. Μόνο μετρημένα σπίτια τη θυμίζουν, όπου οι μαρμάρινες κολώνες, στόλιζαν τις προσόψεις των κατοικιών του 18ου αιώνα. Άλλες στολίζουν αυλές, σχηματίζοντας Βενετσιάνικες τοξοστοιχίες, τις λότζιες.

Η Τουρκική κατοχή στην Τήνο, αν και κράτησε περίπου έναν αιώνα (1715-1821), δεν άφησε αρχιτεκτονικά ίχνη. Το θετικό στοιχείο από την περίοδο της Τουρκοκρατίας είναι ότι αναπτύχθηκαν οι οικισμοί. 

Όταν ο νεοκλασικός αρχιτεκτονικός ρυθμός εισέβαλε στην ελεύθερη Ελλάδα, ταξίδεψε στις επαρχίες και έφτασε στη Χώρα και στα χωριά της Τήνου, ιδιαίτερα στα πιο εύπορα, αφήνοντας, όμως, λιγοστά ορατά δείγματα. Ίσως η επιρροή να ήταν μεγαλύτερη, αλλά σβήστηκε στο πέρασμα των χρόνων. 

Το Τηνιακό χωριό, ως οντότητα, άρχισε να αναπτύσσεται στα τέλη του 17ου αιώνα (στο τέλος της Ενετοκρατίας και στις αρχές της Τουρκοκρατίας), διατηρώντας όμως τον παλαιό μεσαιωνικό πυρήνα του. Τα περισσότερα χωριά έχουν κτιστεί τους πρώτους μεσαιωνικούς αιώνες, αν όχι και τους τελευταίους Βυζαντινούς. Επειδή είναι χτισμένα σε απότομες και δύσβατες πλαγιές, κανένα σχεδόν δεν έχει κυκλικό περίγραμμα. Τα περισσότερα έχουν γραμμική διάταξη, ακολουθώντας τις υψομετρικές καμπύλες. 

Τα χωριά με γραμμική διάταξη έχουν όλα κοινά χαρακτηριστικά, όπως η Κώμη, ο Αρνάδος, το Αγάπη κλπ. Ο μοναδικός δρόμος που τα διασχίζει, από τη μια άκρη ως την άλλη, είναι ευθύγραμμος, στενός, ακολουθεί την κλίση του εδάφους και αποτελεί τον κύριο άξονά του. Στις δύο πλευρές του δρόμου είναι χτισμένα σπίτια σφιχτά το ένα δίπλα στο άλλο. Πολλές φορές ο δρόμος περνά κάτω από τα σπίτια και τις αυλές σχηματίζοντας διαβατικά. Δεν είναι ορατά και διαχωρισμένα τα όριά του, με αποτέλεσμα ο κοινόχρηστος και ο ιδιωτικός χώρος να βρίσκονται σε συνεχή διάλογο και να εισχωρεί ο ένας μέσα στον άλλο. 


Αρνάδος. Η Τήνος από ψηλά
Αγάπη. Η Τήνος από ψηλά






























Κατοικίες και δρόμος στο Σκλαβοχωριό
Διαβατικό στον Τριπόταμο





















Η προσπάθεια για άμυνα και εξοικονόμηση χώρου είναι ολοφάνερη στην κάτοψη των σπιτιών και των χωριών, καθώς τα δώματά τους αποτελούν μια βαθμιδωτή συνέχεια από τη μια άκρη του χωριού ως την άλλη. Όμως, κατορθώνουν όλα τα σπίτια χτισμένα αμφιθεατρικά, να έχουν στραμμένη την πρόσοψη τους στον καλύτερο προσανατολισμό και να αποφεύγουν τον Βόρειο άνεμο. 


Ο προσανατολισμός των οικισμών, προς τη μεσημβρία, με κλιμακωτή διάταξη των κτιρίων και με αλληλοεπίθεση των όγκων, συντελεί στο να προσφέρονται στον ήλιο μεγαλύτερες επιφάνειες προβολής. Επειδή όσο περισσότερο είναι εκτεθειμένο το κτίριο στους ανέμους, τόσο μεγαλύτερες είναι οι θερμικές του απώλειες, τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο ή το ένα κάτω από το άλλο, έτσι ώστε να ελαττώνεται η συνολική εξωτερική επιφάνεια, από την οποία γίνεται η μεταβίβαση της θερμότητας από το εξωτερικό περιβάλλον στο εσωτερικό του κτιρίου.

Κατώι στον Χατζηράδο
Η κλίση του εδάφους είναι σημαντικός παράγοντας της κτιριακής διαμόρφωσης των σπιτιών, που τα προσαρμόζει σε ισόγεια και σε διώροφα. Τα περισσότερα είναι στενομέτωπα, όπως το απαιτεί η στενότητα του χώρου. Στη σάλα, η οποία είναι το μεγαλύτερο και φωτεινότερο δωμάτιο γινόταν η εκτροφή μεταξοσκώληκα από την εποχή της Ενετοκρατίας και στην Τουρκοκρατία έως το 1850 περίπου, όπου η ασθένεια των μεταξοσκωλήκων οδήγησε στη καταστροφή της βιοτεχνίας. Τα περισσότερα, όμως, σπίτια ήταν διώροφα. Οι βοηθητικοί χώροι ενσωματώθηκαν στο κατώι, ενώ η σάλα και τα δωμάτια με την κουζίνα ανέβηκαν στο ανώι. Το κατώι ήταν απαραίτητο στα Τηνιακά σπίτια. Εκεί φύλαγαν τις σοδειές μέσα σε μεγάλα πιθάρια και εκεί έμεναν και τα οικόσιτα ζώα (το φρουριακό χωριό δεν είχε χώρο για υπαίθριες αυλές). Ήταν προσιτό ή από την κεντρική είσοδο του σπιτιού ή απευθείας από το δρόμο. Πολλές φορές η αποθήκη επικοινωνούσε με το μαγειρείο με ξύλινη εσωτερική σκάλα, που έβγαινε σε καταπακτή, τη γκλαβανή. Οι χώροι ξεχωρίζουν συνήθως με ένα βόλτο που στηρίζει και την οροφή του κατωγιού. 

Γκτούντος σε κατοικία στο Σκλαβοχωριό

Πολλές φορές στα σπίτια των οικισμών βρίσκουμε τον «γκτούντο» ή «υνταγό» ή «κουντούντους». Η λέξη «γκτούντος» προέρχεται από παράφραση της λατινικής λέξης «aquaeductus», που σημαίνει οδηγός νερού. Για να αποφευχθεί η υγρασία στους υπόγειους χώρους δεν κτίζονται οι τοίχοι των θεμελίων σε επαφή με το σκαμμένο χώμα, αλλά πιο μακριά αφήνοντας, έτσι, ένα κενό ανάμεσά τους. Πρόκειται για ένα χαντάκι, άλλοτε ντυμένο με σχιστόπλακες, άλλοτε παραμένει ανοικτό, και περιβάλλει το σπίτι και το προστατεύει από τα νερά της βροχής. Εκτός όμως από αυτή τη χρήση, οι χωρικοί έβαζαν εκεί το κοπάδι τους για να το προστατέψουν από κλοπές και από τις καιρικές συνθήκες. Παράλληλα το χειμώνα εκμεταλλευόταν τη θερμότητα που εξέπεμπαν τα σώματα των ζώων και η οποία δημιουργούσε μια θερμομονωτική ζώνη.


-----------------------
Η συνέχεια σε λίγο ....

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου